Những đặc điểm nổi bật của chứng sợ xã hội bao gồm nỗi sợ hãi dai dẳng về xã hội và các mối giao tiếp thường ngày, hoặc nỗi sợ hãi về những tình huống mà mình sẽ bị mất mặt hay xấu hổ xảy ra.
Bạn đang xem: Social anxiety là gì
Tôi vẫn còn nhớ trong bài thi cuối kỳ môn tâm lý học của mình có câu: Andrianna rất sợ phải tiếp xúc với đám đông, nỗi sợ ấy càng ngày càng lớn dần đến mức cô không dám đến lớp vì sợ cô phải nói chuyện, hoặc là phải tham gia vào những hoạt động nào đó với nhiều người. Adriana có thể mắc rối loạn gì?
Adriana chính là một ví dụ về chứng rối loạn lo âu xã hội. Nói một cách cực kỳ tóm gọn về bệnh này thì điểm nổi bật nhất của nó chính là bệnh nhân có những hành động quá cực đoan để tránh không tiếp xúc với bất kỳ ai (trong trường hợp của Andrianna, cô thậm chí còn nghỉ học, ở nhà để tránh phải tiếp xúc với bất kỳ ai).
Những đặc điểm nổi bật của chứng rối loạn lo âu xã hội bao gồm nỗi sợ hãi dai dẳng về xã hội và các mối giao tiếp thường ngày, hoặc nỗi sợ hãi về những tình huống mà mình sẽ bị mất mặt hay xấu hổ xảy ra. Người bị mắc rối loạn này khi bị bắt phải giao tiếp, tham gia các hoạt động đòi hỏi sự tương tác giữa những thành viên thì ngay lập tức sẽ bị kích động dẫn đến sự hoảng loạn, và cơ thể sẽ có những phản ứng tương tự như bệnh đột quỵ ở người cao tuổi với hơi thở ngắn, tim đập nhanh, người rối loạn cảm thấy không thở được.
Mặc dù thanh thiếu niên và người lớn có thể nhận thấy sự sợ hãi của họ là quá mức hoặc vô lý, nhưng trẻ em thì không như vậy. Thông thường, trẻ em hay tránh những hoạt động mang tính chất xã hội hay bắt buộc mình phải tham gia nó với nỗi kinh sợ. Để được coi là mắc chứng rối loạn lo âu xã hội, thì người rối loạn phải có những biểu hiện như tránh né, sợ hãi, lo lắng không nguôi trước những tình huống mình phải hòa với đám đông, hoặc để cho việc giao tiếp thông thường với những người xung quanh dẫn đến cản trở các hoạt động thường ngày. Nếu rối loạn nhân dưới 18 tuổi thì những biểu hiện trên phải liên lục trong vòng 6 tháng mới được chuẩn đoán mắc chứng Rối loạn lo âu xã hội. Nỗi sợ hãi hay sự lảng tránh không phải là kết quả từ việc dùng thuốc tác động lên tâm lý hay những điều kiện về sức khỏe. Và đương nhiên, không nên lầm lẫn chứng rối loạn lo âu xã hội này với những căn rối loạn tâm lý tương tự khác .
Những tình huống mà những người mắc rối loạn lo âu xã hội tránh né và sợ hãi thường rơi vào hai dạng: làm gì đó trước những người xa lạ (như thuyết trình…) hoặc những giao tiếp cá nhân (tiệc tùng, hẹn hò). Nỗi sợ bị bẽ mặt có thể là nguyên nhân chính dẫn đến sự khó chịu và sợ hãi này. Mỗi cá nhân với chứng rối loạn này thường quan tâm thái quá về mặt mũi và các tình huống có thể làm cho họ xấu hổ, lung túng hay ngượng nghịu, đồng thời luôn lo lắng cái nhìn của người khác với mình, sợ họ sẽ cho rằng mình ngu ngốc, điên khùng, hay yếu đuối. Họ cũng có thể cảm thấy sợ khi phải đứng phát biểu trước công chúng vì lo lắng người khác sẽ chú ý đến giọng nói run rẩy hay bàn tay đang mướt mồ hôi của mình. Người mắc chứng rối loạn lo âu xã hội trải nghiệm nỗi lo âu, kinh hoàng tột điểm lúc nói chuyện với người khác vì sợ rằng mình sẽ bị cà lăm, không thể giao tiếp đàng hoàng được. Đã là người, không ít thì nhiều đều để tâm đến cái nhìn ánh mắt người đời, họ luôn có cách đối phó cho riêng mình, nhưng những người mắc rối loạn này lại phòng bị trước những tình huống đó với một thái độ quá mức tiêu cực.
Preikestolen, Lysefjord, Norway by Europe Trotter
Người với chứng này thường tránh không ăn, uống, hoặc viết ở nơi công cộng, vì nỗi sợ những người qua lại sẽ nhìn thấy bàn tay đang run không ngừng của mình. Hầu hết, họ đều có những triệu chứng liên quan đến hoảng loạn như cơ bắp căng cứng, đổ mồ hôi, bao tử khó chịu, tiêu chảy, đỏ mặt, bối rối.
Nếu bạn đang băn khoăn rằng có những lúc bạn đến lớp mà quên không kịp chuẩn bị bài, trong khi cô giáo đang dò danh sách để coi bạn nào chuẩn bị lên đoạn đầu đài ngày hôm nay thì ở dưới này, bạn cảm thấy tim mình sắp nhảy ra khỏi lồng ngực; còn bàn tay không ngừng ra mồ hôi, hơi thở gấp gáp chân thì run lẩy bẩy, và khi đọc đến đây, bạn đang tự hỏi rằng mình có bị mắc chứng rối loạn lo âu xã hội hay không thì tôi xin thưa rằng không. Những phản ứng cơ thể của bạn hoàn toàn có thể tránh khỏi bằng việc chuẩn bị bài kỹ hơn. Hơn nữa, nỗi sợ của bạn là có lý do (quên học bài nên sợ bị cô gọi lên) còn những người mắc chứng rối loạn lo âu xã hội không cần bất cứ lý do gì để sợ cả. Chỉ là, họ quá chú tâm vào cái cách mà người khác đánh giá về mình thôi, họ không muốn là trung tâm của mọi ánh nhìn, nếu được, họ muốn thu gọn mình về một góc, càng ít người chú ý thì càng tốt.
Không phải bất kỳ nỗi sợ nào khi phải giao tiếp với người khác đều được coi là chứng rối loạn lo âu xã hội, mà nỗi sợ này phải can thiệp và ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đến đời sống thường ngày của người rối loạn trong công ăn việc làm, học hành, giáo dục, như Adrianna. Hoặc người đó phải có những lúc cực kỳ lo lắng về cảm xúc, sự lảng tránh bất bình thường này của mình. Nói cách khác, họ phải biết được rằng, những hành vi trốn tránh, cảm giác sợ hãi, lo lắng tột độ, không dám làm gì và cố gắng thu mình về một góc này là vượt xa mức bình thường. Ví dụ như một người sợ phải phát biểu trước công chúng sẽ không được coi là mắc chứng Rối loạn lo âu xã hội nếu như nỗi sợ này của anh ta không ảnh hưởng gì đến hoạt động thường ngày và công việc, lớp học. Hơn nữa, anh cũng không quá lo về tình huống này của mình. Sợ mình sẽ bị mất mặt là chuyện bình thường ngày trong xã hội nhưng mức độ của nó thường không đến nỗi để bị liệt vào chứng Rối loạn lo âu xã hội. Những chứng rối loạn lo âu xã hội, hoặc ngại đám đông thì đặc biệt bình thường đối với trẻ em hoặc thanh thiếu niên (ví dụ như thiếu nữ mới trưởng thành thì ngại phải ăn uống trước mặt một đám con trai nhưng chỉ trong một khoảng thời gian ngắn thì cô bé lại không cảm thấy sợ nữa). Thế nên với những người dưới 18 tuổi thì những biểu hiện phải liên tục trong vòng 6 tháng liền mới đươc coi là mắc chứng Rối loạn lo âu xã hội thật.
Xem thêm: Lysine Là Gì – Lợi ích Và Tác Dụng Phụ
Đặc biệt hơn, những triệu chứng rối loạn còn được dùng làm nguồn chuẩn đoán những nỗi sợ có liên quan nhiều đến tình huống xã hội (như bắt đầu, hoặc duy trì cuộc nói chuyện, tham gia vào nhóm, hẹn hò, nói chuyện với lãnh đạo, tham dự các buổi tiệc) Cá nhân người rối loạn mắc chứng Rối loạn lo âu xã hội thì thường đồng thời sợ hoạt động trước công chúng và các tình huống giao tiếp với người xung quanh, và cũng vì người mắc rối loạn này thường không phản ứng hết những triệu chứng, hành động đã được nêu trên trong một tình huống riêng rẽ, cho nên sẽ rất hữu dụng nếu bác sĩ phụ trách rà lại danh sách hoạt động xã hội mà họ đã tham gia.
Theo khảo sát từ các phòng khám thì tỷ lệ người mắc rối loạn thường khác nhau tùy theo nền văn hóa. Trong một vài nền văn hóa như Nhật và Hàn, người dân ở đó thường sợ làm mất lòng người khác một cách quá mức và đó cũng là một triệu chứng rối loạn thay vì sợ xấu hổ. Những nỗi sợ này thường biểu hiện qua những hành vi lo lắng quá độ như đỏ mặt, nhìn thẳng vào mắt, hoặc mùi hôi của một người cũng có thể là nguyên nhân làm mất lòng người khác (như ở Nhật).
Chứng rối loạn này có nhiều khả năng di truyền cho đời thứ nhất, có thể tự động biến mất rồi quay lại hoặc có thể không. Ví dụ như nếu người rối loạn có triệu chứng sợ hẹn hò, kết hôn thì người này sẽ dần làm quen với cuộc sống mới và khắc chế nỗi sợ của mình, tuy nhiên rối loạn tình có thể quay lại sau khi người bạn đời của họ chết đi. Hay một công việc mới đòi hỏi người rối loạn phải nói trước công chúng có thể tạm thời làm giảm chứng Rối loạn lo âu xã hội ở một người chưa bao giờ phải xuất hiện trước đám đông.
Social Phobia by Ken Abrahams
Rối loạn lo âu xã hội có thể chữa trị bằng phương thức hành vi (Behavioral therapy), tập trung vào hành vi của rối loạn nhân. Ban đầu rối loạn nhân bị bắt phải tham gia vào những tình huống mà ngày thường họ sẽ tránh, và với những tình huống lặp đi lặp lại như vậy, họ sẽ dần bớt lo âu đi và học cách khắc phục nỗi sợ của mình. Một trong những liệu pháp được dùng rộng rãi nhất của phương thức hành vi này là gây cảm xúc có hệ thống (systematic sensitization), với quá trình được thực hiện theo từng bước một, rối loạn nhân sẽ học được cách giảm dần nỗi sợ hãi của mình. Mục đích của liệu pháp này là tìm cách kết hợp nỗi sợ và thư giãn tinh thần lại với nhau.
Những người mắc rối loạn này cũng có nguy cơ mắc trầm cảm nên có thể dùng thuốc chống trầm cảm để giảm nhẹ các triệu chứng liên quan đến trầm cảm.
Còn một biện pháp khác chính là dùng phương thức hành vi – nhận thức. Đây là biện pháp tổng hợp từ phương thức hành vi và phương thức nhận thức, tập trung vào xây dựng cách suy nghĩ của rối loạn nhân, thay đổi nó để thay đổi hành vi.
Q:Tôi cần phải làm gì hay nghĩ gì nếu cảm thấy lo âu khi đang ở trong một tình huống xã hội, nơi mà tôi không biết ai cả, hoặc đơn giản cảm thấy không an toàn?
A:Tình trạng lo âu phổ biến nhất ở thanh thiếu niên trong trung tâm chúng tôi là “sợ xã hội” hoặc “rối loạn lo âu xã hội” và điều này chẳng hề gây ngạc nhiên chút nào, bởi vì đây là dạng rối loạn lo âu phổ biến nhất ở Mỹ. Cảm xúc không an toàn ở mức độ nhẹ, hay lo lắng về những gì người khác nghĩ về mình là bình thường, đặc biệt là khi bạn đang ở trong một tình huống xã hội mới như lần đầu tiên gặp gỡ bạn đại học, phỏng vấn xin việc, hay phát biểu trong lớp hoặc buổi họp. Hầu hết mọi người đều cảm thấy hơi run một chút, họ đổ mồ hôi, hay đỏ mặt khi họ là trung tâm của sự chú ý, nhưng thường thì những cảm xúc này sẽ trôi đi và với những tình huống như thế lặp lại, bạn trở nên thích nghi và thoải mái hơn khi quản lý tình huống và tham dự với mọi người.
Xem thêm: Retro Là Gì – Những ý Nghĩa Của Retro
Điều cần phải làm là tiếp tục tham dự những sự kiện tương tự như vậy hoặc đánh giá tình huống một lần, rồi lại một lần, và thêm một lần nữa. Điều này cho phép bạn nới rộng thế giới xã hội của mình – một cách tốt nhất để chống lại lo âu xã hội. Đúng rồi, trở thành một kẻ cuồng dự tiệc (ừm thì đại loại như thế nhưng hạn chế uống rượu), hoặc thường gặp giáo sư của bạn để thảo luận về bài học hay luận văn, hoặc những câu hỏi mà bạn không hiểu, hoặc lên trang mạng hẹn hò, hoặc tiếp tục tham gia tình nguyện trả lời điện thoại cho một chiến dịch nào đó. Khi đang ở trong tình huống khiến bạn trải nghiệm lo âu xã hội, tập trung vào những thứ đang xảy ra xung quanh bạn và tham gia vào đó, đừng rời đi hoặc tránh né nó, để bạn có cơ hội gặp gỡ ai đó, bắt đầu nói chuyện, và thách thức những lời bạn tự nói với bản thân. Lo âu xã hội dần dần dựng thành nỗi sợ khi bạn tiếp tục chú tâm vào những cảm xúc trong bạn (“Mình cảm thấy run. Mọi người có thể thấy mình đang đổ mồ hôi”), và bạn hạ thấp bản thân mình (“Mình không thể chịu được nữa. Mình không biết nói gì. Những người này sẽ nghĩ mình là một kẻ thất bại”, điều này có thể dẫn đến việc bạn trốn trong nhà vệ sinh hay rời khỏi đó trước khi bạn có cơ hội tham gia hoạt động với mọi người. Nghĩ thực tế và logic…nếu bạn đang ở trong một buổi phỏng vấn, điều này có nghĩa là thành tích của bạn được cuốn hút người khác. Nếu bạn cần nói chuyện với giáo sư, nhớ rằng ngài ấy ở đó là vì họ muốn dạy bạn điều gì đó. Khi bạn đang ở một bữa tiệc, hoặc đang trong một buổi gặp mặt mới, nhớ rằng cảm thấy lo lắng là một điều bình thường và là một dấu hiệu của sự kích thích cũng như lo âu. Thế cho nên hãy làm chủ làn sóng cảm xúc ban đầu này và thả lỏng bản thân để thấy được điều gì sẽ xảy ra khi bạn cười, nhìn xung quanh phòng, nhìn vào mắt ai đó và bắt đầu bằng “Xin chào!”
Dịch và viết: Hải Đường Tĩnh Nguyệt.
Chuyên mục: Hỏi Đáp
