Bất cứ ai đã từng gặp một cuộc biểu tình, đình công hoặc các bất cứ loại hành động nào gắn với một phong trào xã hội (bất kể là tham gia trực tiếp hoặc quan sát) đều biết rằng thường có sự liên quan giữa những hoạt động này với bạo lực. Thông thường cảnh sát sẽ theo dõi những sự kiện này một cách rất đề phòng. Về mặt lịch sử, sự gia tăng và phát triển của các phong trào xã hội là nguyên nhân trực tiếp tạo ra các lực lượng cảnh sát chuyên nghiệp. Không chỉ có vậy, người ta còn nghe thấy những lời lẽ hùng biện mang tính bạo lực đến từ chính những các diễn giả và người tham gia biểu tình. Những phát ngôn này thường mang một ý thức phân định rạch ròi “địch – ta”. Dễ dàng nhận thấy cảnh sát và các chính trị gia thường kêu gọi sự bình tĩnh và trật tự trước (hoặc trong khi diễn ra) các sự kiện có biểu tình lớn như đại hội của các chính đảng và các cuộc mít-tinh chính trị lớn khác. Tương tự như vậy, giới truyền thông cũng thường nhắc nhở độc giả về nguy cơ bạo lực trong các sự kiện biểu tình lớn.

Bạn đang xem: Phong trào là gì

Do đó, các phong trào xã hội thường bị gắn mác bạo lực, bất kể thông qua những phát ngôn mang tính hùng biện hay hành động của họ. Phong trào xã hội cũng thường được khắc họa theo hướng bạo lực bởi nhà chức trách và giới truyền thông. Vậy các phong trào xã hội có thực sự là mang tính bạo lực? Nếu không, tại sao chúng lại hay bị gắn mác bạo lực như thế? Bạo lực có quan hệ ra sao với các phong trào xã hội? Để giải đáp những câu hỏi này, điều quan trọng là phải hiểu rõ các khái niệm như “phong trào xã hội” và “bạo lực”.

Định nghĩa về phong trào xã hội

Phong trào xã hội có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức và nhằm giải quyết các vấn đề rất đa dạng của xã hội. Mặc dù vậy, các học giả đã chỉ ra những điểm tương đồng giữa chúng. Các phong trào xã hội bao gồm các nhóm cá nhân tập hợp lại cùng nhau, thường là để giải quyết những vấn đề bức xúc nào đó . Các phong trào xã hội có thể có quy mô địa phương hoặc lan tỏa rộng hơn. Nhưng người tham gia phong trào không chỉ chia sẻ một mục tiêu, mà còn có chung một số cách nhìn nhận, hiểu biết cụ thể về thế giới cũng như đồng thuận về các hành động có thể thực hiện. Thông thường phong trào xã hội được hợp thành từ môt số nhóm hoặc tổ chức. Các nhóm này được gọi là Tổ chức Phong trào Xã hội. Các phong trào xã hội đều có những đặc điểm chính sau:

Là một chiến dịch, tất cả các phong trào đều tiến hành các hoạt động được duy trì, hướng tới tới những mục tiêu cụ thể.

– Một bộ tiêu chuẩn gồm những hành động được sử dụng bởi các phong trào xã hội, như biểu tình, tuần hành, vv.

– Nỗ lực thể hiện 4 mặt là: giá trị, sự thống nhất, số lượng và cam kết . Việc thể hiện 4 tiêu chí đó là nhằm tạo ra sự chính đáng của phong trào trong mắt của những người ủng hộ tiềm năng và của các cơ quan công quyền được nhắm tới.

Định nghĩa bạo lực

Mặc dù “bạo lực” có vẻ là một thuật ngữ tương đối dễ định nghĩa, nhưng trong trường hợp của các phong trào xã hội thì việc định nghĩa trở nên phức tạp hơn. Đối với các phong trào xã hội, bất kỳ hành động bạo lực nào xảy ra đều phải được coi là bạo lực chính trị tập thể, hoặc bạo lực có tính liên hệ – nghĩa là bạo lực được sinh ra từ sự tương tác giữa các nhóm và cá nhân. Thông thường, các nhóm này tham gia vào một dạng hoạt động chính trị mang tính tranh chấp, hoặc đưa ra các yêu sách, có nghĩa là các nhóm có tương tác với nhau dưới một dạng quan hệ theo hướng xung đột và (hoặc) yêu cầu một (nhiều) nhóm khác giải quyết một số yêu cầu hoặc khiếu nại, bức xúc (Tilly, 2003). Ở đây không đề cập đến là bạo lực cá nhân, mang tính thường nhật. Bạo lực chính trị là một dạng cụ thể của bạo lực tập thể. Della Porta giải thích: Bạo lực chính trị chủ yếu mang tính biểu tượng: các ảnh hưởng về văn hoá và cảm xúc mà nó tạo ra quan trọng hơn những thiệt hại vật chất (2008, trang 226).

Xem thêm: Báo điện Tử Tiếng Anh Là Gì, Báo Chí điện Tử Tiếng Anh Là Gì

Khi đó, bạo lực chính trị là việc sử dụng sức mạnh thể chất nhằm gây thiệt hại cho một thế lực xung khắc về chính trị … bạo lực có thể nổi lên một cách có chủ ý hoặc vô tình … nhìn chung, bạo lực chính trị bao gồm các chuỗi hành động tập thể liên quan đến sức mạnh thể chất và gây thiệt hại cho một thế lực xung khắc để áp đặt các mục tiêu chính trị (1995, trang 2).

Thuật ngữ bạo lực vẫn gây tranh cãi trong cộng đồng những người tham gia phong trào xã hội. Các định nghĩa về những gì cấu thành bạo lực đa dạng như cả một dải quang phổ. Một số người tin rằng ngôn ngữ bạo lực chính là một dạng bạo lực và phản đối hoàn toàn việc sử dụng ngôn ngữ mang tính bạo lực và hung hăng. Một số khác cho rằng sự phá hoại về tài sản không phải là bạo lực bởi vì không gây hại cho người hay động vật, trong khi những người khác lại cảm thấy rằng việc cá nhân tự vệ nhằm chống lại bạo lực của chính quyền là hành vi chính đáng bởi vì nó là hình thức bạo lực “nhỏ hơn/ít hơn” (Christiansen; Graeber , 2002, Plows, Wall & Doherty, 2004, Juris, 2005). Bài viết này tập trung vào những gì thuộc về phạm trù mà Porta định nghĩa là bạo lực, trong đó tập trung vào việc gây tổn hại cho người và hủy hoại tài sản với chủ ý cưỡng đoạt hoặc bắt ép. Mặc dù người ta còn có thể tranh cãi xem ngôn ngữ bạo lực có phải là một hình thức bạo lực còn thiệt hại về tài sản thì không, tuy nhiên định nghĩa kể trên vẫn được chấp nhận rộng rãi hơn cả. Bài viết cũng đưa ra một vài ý kiến thảo luận về những hình thức bạo lực ít gây tổn hại hoặc ít mang tính cưỡng ép hơn.

Mối quan hệ giữa Phong trào Xã hội và Bạo lực

Có phải các phong trào xã hội tự bản chất đã có tính bạo lực? Trong nhiều năm, các nhà xã hội học dường như đồng ý với nhận định này. Rất nhiều những nghiên cứu sơ khởi về phong trào xã hội và và hành vi tập thể tập trung vào những khía cạnh dường như là tiêu cực của hành vi tập thể, bao gồm những cuộc bạo loạn và hành hình bởi đám đông tự phát mà thông qua pháp luật (ví dụ Hopper, 1950, Le Bon, 1896). Sau những cuộc nổi dậy quy mô lớn vào thập niên 1950, 60 và 70 ở Mỹ, nhiều nhà xã hội học đã chuyển dịch sự quan tâm của họ sang những khía cạnh tích cực hơn của phong trào xã hội. Họ cũng bắt đầu nghiên cứu phong trào xã hội một cách có hệ thống hơn để hiểu về những quy trình, những người ủng hộ phong trào và mối quan hệ của phong trào đối với công chúng, với truyền thông và nhà chức trách.

Theo quan sát của McAdam, Sampson, Weffer & MacIndoe (2005), sự xuất hiện của những phong trào xã hội có tính bạo lực và lan tỏa đặc biệt trong những năm cuối thập niên 1960 và đầu thập niên 70 đã nhiều người quên mất rằng hầu hết các phong trào xã hội đều có tính cục bộ hơn và ở một mức độ nào đó, chúng không có quy mô hoành tráng. Mặc dù các học giả đã lưu ý rằng phần lớn các phong trào xã hội và các hoạt động của phong trào xã hội vốn không tồn tại tính bạo lực, và thậm chí là vô hại, thì đôi khi vẫn có bạo lực bùng phát trong các phong trào xã hội và những sự bùng phát này lại đặc biệt thu hút được sự chú ý rộng rãi. Kết quả là các học giả gần đây đã bắt đầu tập trung lại vào mối quan hệ giữa bạo lực và các phong trào xã hội. Vì vậy, khi nào và tại sao bạo lực lại xảy ra trong các phong trào xã hội? Các học giả đã ghi nhận về các loại bạo lực cũng như lý do khiến nó diễn ra.

Chế độ chính trị & các cơ hội chính trị

Thông thường, từ các bối cảnh khác nhau sẽ làm nảy sinh các dạng bạo lực khác nhau. Ví dụ, các học giả đã chỉ ra rằng các chế độ chính trị khác nhau sẽ tạo ra những cơ hội chính trị khác nhau cho các phong trào xã hội (ví dụ của Della Porta 1995, 2008, Gamson, 1974, Piven & Cloward, 1977). Cơ hội chính trị được hiểu là cơ hội mà một phong trào xã hội có thể nhận thấy và tận dụng để thúc đẩy chương trình tranh đấu của của phong trào. Nhìn chung, với hệ thống chính trị càng khép kín và kém thích ứng, thì mức độ bạo lực xảy ra càng cao. Tương tự như vậy, khi các cơ hội chính trị đóng lại kết hợp với việc chậm phản ứng của chính quyền đối với phong trào xã hội, khi đó bạo lực thường gia tăng. Ví dụ, Opp và Roehl (1990) chỉ ra trong nghiên cứu của họ về phong trào chống vũ khí hạt nhân: khi cảnh sát gia tăng sự đàn áp đối với phong trào, thì những người ủng hộ mà có mức độ hòa nhập cao nhất vào phong trào biểu tình đã trở nên cực đoan hơn, còn những người có mức độ hòa nhập thấp hơn thì xu hướng ít bị cuốn vào vòng xoáy bạo lực hơn. Điều này có nghĩa là kể cả khi nhà nước gia tăng bạo lực và sự đàn áp đối với phong trào, thì điều đó cũng không làm phong trào bị suy giảm. Trái lại, việc này chỉ khiến cho những người bám trụ lại càng trở nên cứng rắn hơn và gia tăng khả năng xung đột bạo lực giữa người biểu tình và cảnh sát. Della Porta (1995) đã tìm thấy một tình huống tương tự trong một nghiên cứu về bạo lực của phong trào xã hội ở Đức và Ý. Vào thập niên 60 và 70, đã diễn ra những phong trào rộng khắp tại 2 quốc gia này. Đến khi chính quyền và các phong trào khác theo hướng đối nghịch lại tìm cách huy động lực lượng để phản công, thì nhiều nhóm trong phong trào tự do cánh tả (left-libertarian) đã trở nên cực đoan và rút vào bí mật để thực hiện các chiến dịch khủng bố chống lại nhà nước. Từ hai tình huống trên cho thấy, khi sự đàn áp tăng lên thì bạo lực từ phía các phong trào xã hội cũng tăng theo.

Xem thêm: Mhd là gì, nghĩa của từ mhd

Theo quan sát của Sanchez-Cuenca (2009), các loại chế độ chính trị khác nhau sẽ tạo cảm hứng cho các loại hình và mức độ bạo lực chính trị khác nhau. Trong một bài phân tích so sánh giữa các nước công nghiệp đã từng trải qua những mức độ khác nhau của bạo lực chính trị vào cuối thập niên 1960 và đầu thập niên 70, tác giả nhận thấy rằng các quốc gia mà trước đó chưa lâu từng trải qua chế độ độc tài, phát xít và có đảng Cộng sản là một lực lượng mạnh chính là các quốc gia phải chứng kiến mức độ bạo lực cao nhất trong xã hội. Ý và Đức là hai ví dụ điển hình, mặc dù tác giả cũng chỉ ra trường hợp đặc biệt của Hoa Kỳ – là một quốc gia không có những đặc điểm lịch sử như trên nhưng lại có xu hướng bạo lực cao hơn các nước khác trong cùng phạm trù xếp loại. Các dạng chính phủ khác nhau có khuynh hướng tạo ra các phong trào xã hội với mức độ bạo lực khác nhau. Nếu chế độ không có dân chủ, thiếu linh hoạt, nặng về đàn áp hoặc có tiền sử về độc tài, thì sẽ dẫn tới mức độ bạo lực chính trị cao hơn, bao gồm cả bạo lực trong phong trào xã hội.

Chuyên mục: Hỏi Đáp