Hôm nay, có một bạn ở cùng ký túc xá hỏi tôi có tài liệu gì về hệ thống tổ chứcvà quản lý trường đại học ở Ấn Độ hay không và muốn tôi chia sẻ một số vấn đề.Qua trao đổi, tôi mới ngớ người ra khi thấy ngay cả sinh viên Ấn, không phải aicũng hiểu hết về thể chế quản lý tổ chức giáo dục của nước họ. Thế là chúng tôitrao đổi, thảo luận một số vấn đề liên quan. Gần 2 tiếng đồng hồ, tôi có dịp ônlại những gì đã học và đọc, bạn tôi biết thêm một ít thông tin về những gì cầntìm hiểu. Vui. Tôi ghi lại vài khái niệm trong entry này làm tài liệu, luôntiện chia sẻ với các bạn có duyên ghé vào đây.

Bạn đang xem: Chancellor là gì

Trongentry này, tôi muốn nói về người đứng đầu một trường đại học (theo hệ thốnggiáo dục Ấn Độ và hầu hết các nước trong khối Commonwealth).
Hiến pháp quy định, chancellor là người đứng đầumột trường đại học và nắm giữ một số quyền quan trọng. Nếu chuyển ngữ tiếngViệt, có thể gọi chancellor là ‘viện/hiệu trưởng danh dự’ vì chức danh này chỉlà ‘bù nhìn’. Người giữ chức vụ này là quan chức cấp cao của thượng nghị việnhoặc tòa án và là người chủ trì lễ tốt nghiệp hằng năm và các buổi lễ quantrọng nhất của trường. Theo luật, thường thì thống đốc tiểu bang là hiệu trưởngdanh dự của trường đại học tiểu bang (có một số trường ngoại lệ; Trường đại họcPanjab, tuy là trường tiểu bang, nhưng lại có hiệu trưởng danh dự là phó tổngthống; trường đại học Khoa Học Y Tế và trường đại học Telugu ở Andhra Pradesh,hiệu trưởng danh dự là thủ hiến bang chứ không phải thống đốc).
Trườngđại học trung ương thì thường có viện/hiệu trưởng danh dự là phó tổng thống(như đại học Delhi và đại học Hyderabad, hiệu trưởng danh dự là phó tổng thốngMohammad Hamid Ansari). Tòa án trung ương đề cử viện/hiệu trưởng danh dự củatrường trung ương. Nhiệm kỳ của viện/hiệu trưởng danh dự là 3 năm và có thể táicử tiếp một nhiệm kỳ nữa.
Thật ra, chức vụ này chỉ là…cây cảnh thôi. Ngườicó vị trí này được ủy nhiệm thực hiện một số nhiệm vụ của chancellor trong thờigian chancellor đi vắng. Tuy nhiên, chancellor chỉ có chức năng giám sáttrường, vốn không phải là nhiệm vụ mỗi ngày, mà đây chỉ là chức vị kiêm nhiệm,không phải thực thụ trực tiếp điều hành công việc, nên cơ hội thay thếchancellor cũng ít khi xảy ra.Viện/hiệutrưởng (vice-chancellor)
Trong khi chancellor là người đứng đầu một trườngtrên danh nghĩa thì vice-chancellor là “hiệu trưởng về học thuật và là ngườiđiều hành của một trường đại học”. Như vậy, về danh xưng và cơ cấu, thìvice-chancellor có thể chuyển ngữ là ‘phó viện trưởng điều hành’ hay ‘phóviện/hiệu trưởng chuyên môn’ nhưng trên trách nhiệm và thực quyền, thìvice-chancellor có thể hiểu là ‘viện/hiệu trưởng’. Ý riêng của tôi, tôi thíchdùng từ ‘viện/hiệu trưởng’ hơn vì nó phản ánh đúng chức năng, quyền lực vànhiệm vụ của người này. Thế nhưng, dùng từ này cũng chưa ổn hoàn toàn, vì theoluật, chancellor có quyền bãi nhiệm vice-chancellor nếu vice-chancellor có saiphạm nghiêm trọng, nhưng trên thực tế, chancllor là một quan chức chính quyềnkiêm nhiệm chức vụ này để giám sát sự hoạt động của trường có đúng định hướngcủa quốc gia hay không, chứ hoàn toàn không có chuyên môn sâu về quản lý giáodục. Như vậy, nếu gọi chancellor là “viện/hiệu trưởng danh dự”; cònvice-chancellor là “viện/hiệu trưởng”, e không ổn vì làm sao một /hiệu trưởngdanh dự có thể bãi nhiệm một viện/hiệu trưởng thực thụ? Còn nếu gọivice-chancellor là phó viện/hiệu trưởng, thì phó tướng của vị này,pro-vice-chancellor (tôi sẽ đề cập ở phần sau) thì chuyển ngữ là gì trong tiếngViệt? Tôi đang bí, bạn nào có cách chuyển ngữ hay và chính xác hơn, giúp tôichỗ này nha!
Xin nhắc lại, trong entry này, tôi xin tạm dùngtừ ‘viện/hiệu trưởng’ để gọi ‘vice-chancellor’. Đây là người đứng đầu mộttrường đại học về mọi mặt. Viện/hiệu trưởng đóng vai trò quan trọng nhất, làngười lèo lái cả hệ thống một trường đại học cả về điều hành và chuyên môn. Nóicách khác, tất cả việc dạy và học đều đi theo con đường mà vị viện/hiệu trưởng nàyvạch ra. Người viện/hiệu trưởng là chiếc cầu nối giữa ban điều hành và bộ phậngiảng dạy chuyên môn để guồng máy đại học của mình vận hành một cách tốt nhấtvà hiệu quả nhất. Chúng ta có thể hiểu viện/hiệu trưởng là người vừa đứng đầutrong hàng ngũ quản lý điều hành và cũng là người đứng đầu trong hàng ngũ giáoviên giảng dạy. Viện/hiệu trưởng chính là linh hồn của một ngôi trường và trụsở làm việc của viện/hiệu trưởng là tổng hành dinh của ngôi trường ấy. Tôi postlên đây bức hình trụ sở làm việc của hiệu trưởng trường đại học Delhi làm vídụ, tiếc là hình vẫn chụp không hết được khu làm việc này.

*

Vìchức năng và nhiệm vụ của một người viện/hiệu trưởng như đã trình bày, vị trínày thường được chọn là một vị giáo sư tài năng nhất từ những người ưu tú nhấtcủa trường đại học, có chuyên môn cao và giàu kinh nghiệm lãnh đạo.
Đại hội Giáo dục Radhakrishnan (1948-49) nhất trírằng viện/hiệu trưởng danh dự (chancellor) là người đề cử viện/hiệu trưởng(vice-chancellor) trên cơ sở những ứng viên được hội đồng xét chọn đề cử.Đại hội giáo dục Kothari (1964-66) cũng đồng ý về sự tiến cử viện/hiệu trưởng,nhưng có bổ sung thêm rằng, trong những điều kiện cần thiết, sự chọn lựaviện/hiệu trưởng giao cho trường đại học quyết định.Đối với trường đại học tiểu bang, viện/hiệu trưởng được viện/hiệu trưởng danhdự hay thống đốc bang tiến cử trong số ít nhất là ba người được đề cử. Đối vớitrường đại học trung ương (20 trường trên cả nước), người có quyền chọn lựa nàylà thanh tra của trường, đó là tổng thống nước. Tên của các ứng viên /hiệutrưởng do một hội đồng xét chọn. Hội đồng này được thành lập đặc biệt cho mụcđích này theo quy chế của trường đại học.
Banquản trị các trường đại học và cao đẳng của Ủy ban tài trợ khối đại học(University Grants Commission, gọi tắt là UGC) đề nghị rằng, viện/hiệu trưởnghay thanh tra của trường chọn viện/hiệu trưởng trên cơ sở những người được đềcử. Thường có ba mô hình đề cử danh sách hội thẩm và hội đồng có thể chọn mộtmô hình nào phù hợp với thực tế trường mình:
1. Thanh tra (thanh tra là tổng thống quốc giađối với trường đại học trung ương và là thống đốc bang đổi với trường tiểubang) hoặc viện/hiệu trưởng danh dự đề cử một người và hội đồng điều hànhtrường đề cử hai người.
2. Một người do thanh tra hoặc viện trưởng danhdự đề cử, một người do chủ tịch UGC (ủy ban tài trợ khối đại học) đề cử và mộtngười được đề cử từ hội đồng điều hành.
3. Một người do thanh tra hoặc viện/hiệu trưởngdanh dự đề cử, một người do chủ tịch UGC (ủy ban tài trợ khối đại học) đề cử vàba người được trường đại học đề cử (hội đồng điều hành đề cử một người và hộiđồng chuyên môn đề cử hai người).
Nhiệmkỳ của viện/hiệu trưởng từ 3 đến 5 năm và người này có thể tái nhiệm trong mộtnhiệm kỳ tiếp theo ở cùng trường đại học hoặc được chọn làm viện trưởng mộttrường đại học khác. Tuổi về hưu của phó viện trưởng là 65. Viện/hiệu trưởngmới được tiến cử trước khi viện/hiệu trưởng đương nhiệm hết nhiệm kỳ và có sựbàn giao giữ người đương nhiệm và người kế nhiệm để đảm bảo mọi hoạt động củatrường được liên tục và hiệu quả.

Xem thêm: Sheer Là Gì – Nghĩa Của Từ Sheer, Từ Từ điển Anh

Trêndanh nghĩa là viện/hiệu trưởng danh dự, người nắm quyền lực chính quyền caonhất nhì bang đối với trường tiểu bang và là tổng thống hay phó tổng thống đốivới trường trung ương tiến cử, nhưng về phía chính quyền, không có quyền canthiệp vào sự chọn lựa này.
Ở một số trường đại học tự trị (deemeduniversity): loại trường này có tính độc lập cao, tự lập chương trình giảng dạyriêng, mô hình giảng dạy và nghiên cứu riêng, được UGC tài trợ, thường đượctrường mẹ (parent university; tôi gọi ‘trường mẹ’ vì có lẽ tiếng Việt mình dùngvậy quen tai hơn, chứ tôi không phải là một feminist đâu nha) cấp bằng chứngnhận tốt nghiệp. Tuy nhiên, cũng có một số trường loại này tự cấp bằng cho sinhviên trường sau khi tốt nghiệp. Mặc dù không có mô hình chung ở các trường tựtrị này, vẫn cần một hội đồng xét chọn ứng viên cho viện trưởng của trường.
Phó viện/hiệu trưởng được chuyển ngữ từ tiếng Anhlà pro-vice chancellor hoặc rector (hệ thống các nước Commonwealth) hay vicepresident (hệ thống Mỹ và hầu hết Châu Á), vice Rector hoặc deputy rector (hệthống Châu Âu).
Đây là người trợ lý cho vice-chancellor và tạmthời thay thế viện/hiệu trưởng thực hiện các việc về học vấn, nghiên cứu, quảnlý v.v… được viện/hiệu trưởng giao cho và hoàn toàn đủ tư cách đại diện choviện trưởng giải quyết vấn đề trong thời gian ông vắng mặt. Một số trường đạihọc, nhưng không phải tất cả, không có chức vụ Pro-vice-chancellor hay rector,bất luận là quy mô của trường lớn hay nhỏ. (Chỉ hơn 20 trường đại học ở Ấn Độcó vị trí này). Có trường quy mô lớn nhưng vẫn không có chức vụ này, nhưng hầuhết, những trường có chức vụ này (thậm chí có trường có hơn mộtpro-vice-chancellor) đều có quy mô lớn và một mình vice-chancellor không thểđiều hành hiệu quả tất cả mọi hoạt động của trường.
Ở hệ thống giáo dục như ở Ấn Độ cũng như hầu hếtcác nước thuộc khối Commonwealth thì rector là danh xưng khác củapro-vice-chancellor (tùy theo trường mà người ta dùng rector haypro-vice-chancellor), tức là là phó viện trưởng, chứ không phải hiệu trưởng nhưnhiều người Việt lầm tưởng như ở hệ thống giáo dục Châu Âu.
Ởhầu hết các trường có chức vụ này, vị trí này được hội đồng điều hành củatrường chọn với sự đề nghị của vice-chancellor. Cơ chế tiến cử cũng chọn mộttrong số ba ứng viên cho vị trí này. Nhiệm kỳ của pro-vice-chancellor bằngnhiệm kỳ của vice-chancellor hay ngắn hơn tùy theo vice-chancellor.
Như vậy, hiểu khái niệm và chuyển ngữ khái niệm sang một ngôn ngữkhác, nhất là khi khái niệm ấy không hàm chứa cùng một nội dung ở hai hệ thốnghay hai nền văn hóa khác nhau, thì vấn để hiểu và chuyển ngữ trở nên vô cùngkhó khăn. Nếu không hiểu hệ thống giáo dục ở các nước Commonwealth, thì khi gặpchữ ‘chancellor’, tra tự điển Anh Việt (như Lạc-Việt chẳng hạn) sẽ tìm đượcnghĩa là ‘hiệu trưởng danh dự trường đại học’. Đến khi gặp chữ‘vice-chancellor’ sẽ ‘phán’ liền ‘hiệu phó danh dự’ trường đại học! Như thế làsai căn bản, (đã là ‘danh dự’ thì hiệu trưởng còn chẳng có thực quyền thực lựcnữa là phó!). Thực ra, vice-chancellor mới là hiệu trưởng thực thụ của mộttrưởng, là người thực quyền và thực sự điều hành guồng máy đại học trong khichancellor là một chức vụ bù nhìn về điều hành mà chỉ đóng vai trò giám sát.Đây chính là người thuyền trưởng lèo lái cả một hệ thống và rất nhiều con ngườitừ các giáo sư, giảng viên và sinh viên toàn trường đó.
Rồikhái niệm Rector cũng vậy. ở đây, trong hệ thống giáo dục ở các nước thuộc khốiCommonwealth, Rector là người phó tướng của vice-chancellor chứ không phải hiệutrưởng như hệ thống giáo dục Châu Âu. Như vậy, thông thường hiệu trưởng đại họccó 3 từ hay dùng: Vice-chancellor (hay dùng ở các nước trong khối Commonwealthvà hay viết tắt là VC; President dùng ở Mỹ, các nước Châu Á và Rector dùng ởcác nước Châu Âu. Chính vì vậy, có khi các giấy mời tham dự các diễn đàn hiệutrưởng đại học thì người ta hay viết cả 3 từ này có gạch chéo ngăn cách(Vice-chancellor/President/Rector). Tức là ai gọi thế nào đều được cả.
Rồi cũng có sự nhầm lẫn tương tự giữa hai từuniversity và college. Ở Việt Nam, cứ thấy ‘university’ thì hiểu và dịch là‘đại học’, còn ‘college’ thì dịch là ‘cao đẳng’ thì thật không chính xác chútnào. Trong khi đó, từ điển Lạc-Việt có liệt kê ra 6 nghĩa của từ ‘college’ thìnhiều người Việt có xu hướng chọn nghĩa thứ nhất trong khi nghĩa thứ ba mới làđúng đối với hệ thống đại học tập trung phổ biến ở rất nhiều nước . Ở các nước này, trường đại họcthường là đa ngành và như vậy gọi là University, còn trường ĐẠI HỌC đơn ngànhthì gọi là college. Như vậy trong University có nhiều college hay faculty. Vídụ trường đại học Delhi (Delhi University) có 14 khoa (faculty) và 83 trường đạihọc thành viên (college; có trường dùng chữ ‘school’ nữa, ví dụ, Delhi Schoolof Economics, nơi thủ tướng Manmohan Singh từng dạy trước đây; nhưng tôi tinchắc rằng các trường đại học Việt nam chưa ‘dám’ dùng từ college cho trườngmình, hà huống gì đến từ ‘school’).

Xem thêm: Silicon Valley Là Gì – định Nghĩa, Ví Dụ, Giải Thích

Những gì tôi viết ra ở đây là để hiểu khái niệm,còn chuyển ngữ tiếng Việt, dùng từ để chỉ các khái niệm này như tôi tạm sử dụngtrong entry này thì chưa thật chuẩn vậy (tôi đã đề cập ở trên).

Chuyên mục: Hỏi Đáp